ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

                                    ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

<<παρά-οιμος>> = κοντά στο δρόμο.

Στην αρχαία Ελλάδα οι προγονοί μας συνήθιζαν να γράφουν σε μικρά κομμάτια από μάρμαρο καθώς και σε κεραμικό υλικό σύντομες φράσεις τις οποίες και τοποθετούσαν στην άκρη του δρόμου.

Οι παροιμίες αποτελούν μέρος του λαογραφικού μας θησαυρού που μέσα από λιτές φράσεις αποδίδουν την λαϊκή σοφία. Παραδόθηκαν σε εμάς με τον προφορικό λόγο.

Παρακάτω παρουσιάζονται μικρές λακωνικές φράσεις της ντοπιολαλιάς μας που περιγράφουν την θετική η αρνητική πλευρά της ζωής.

Σι ξένου φαί άλας μη ρίχν(τ)ς.          

Σαν τα λάχανα στου τσ’κάλ(ι).

Η κυρά η Βαγγιλή απ’ τουν ύπνου στου φαί.

Μιγάλ(η) χαψιά φά(ει), τρανό λόγου μη λες.

Π’ αχείλ(ι) σ’ αχείλ(ι) μαθαίν’ χίλι(οι).

Τράνιψι η κουλουκύθα, στράβουσι κι του λιμό.

Τουν λύκου τουν ικούριβαν κ(ι)’ αυτός ίλιγι

 <<πάν, σκαπέτσαν τα πράτα.>>

Εμ γαλάτα, εμ μαλάτα, εμ τ’ αρνιά θηλκά.

Πιρσ’νά κουμμάτια, φιτ’σνιές χαψιές.

Όποιους αφκριέτι τα θκά τ’ ακούει.

Του καλό τ’ αρνί ’που δ(γ)ιό μάνις βζαίν(ει).

Ώρσαν ’ν αλ(ι)πού κ’ η αλ(ι)πού ’ν ουρά τ’ς.

 Όλα τα γρούνια μια μύτ’ έχν.

Γαμπρέ μπουτί είσι μύξαβους;

Είμι ’που του χειμώνα.

Ιγώ   τέτοιουν σι ξέρου κ’ απ’ του καλουκαίρ(ι). 

Η ΚΛΕΦΤΟΠΟΥΛΑ

                                                   Η ΚΛΕΦΤΟΠΟΥΛΑ
Δώδικα χρόνους 'έκαμεν 'αρματουλός κί κλέφτης.
Μιά κυριακή μιά πασχαλιά μιά'πίσημην ημέρα,
βγήκι νά παίξει τού σπαθί,νά ρίξει τού λιθάρι.
Κ'ή κόρ'απού τού'βρόντου της κί απ'τούν πουλύν αρμό της
κουπήκαν τά τσιαπράζια της κί φάνκαν τά βυζιά της
καένας δέν τά λόγιασι,καένας δέν τήν είδι,
ένα μικρό κλιφτόπουλου τήν είδι κί γιλάει.
<<Τ'είδις,τ'είδις,κλιφτόϊπουλου,κί μου χαμουϊλάεις>>
<<Είδα τούν ήλιου πόλαμψι κί τού φιγγάρ(ι) π'αστράψιν.>>
<<Σώπα,σώπα,κλιφτόϊπουλου,κί μήν τού μαρτυρήσης
θά σού χαρίσου τ'άρματα τά φλουρουκαπνιζμένα.>>
Τούν γέλασι,τούν πλάνιψι κί'ς τούν ουντά τούν πήρι,
μιά ντουφικιά σάν τούδοκκι,πικρή φαρμακουμένη,
γιόμσι τού στόμα τ'αίματα.Τ'αχε'ιλι του φαρμάκι,
κί'ς τού σακκί τούν'μάζουνι κί'ς τού πουτάμ(ι) τούν ρίχνει.
Καταγραφή. Κώστας Βαβίτσας,από Παππακωνσταντίνο Κωνσταντίνο τού Μανώλη το 1982

Για τον Πανούλη...

Αν υπήρχε το κουμπί του χρόνου και πατώντας το γυρίζαμε τον χρόνο πίσω...

τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο αν έλειπε έστω και ένας...αν έλειπες εσύ...

Έχω κλειδώσει μέσα μου όλες τις στιγμές που περνούσαμε

τα καλοκαίρια στο χωριό.

Παρ' όλο που οι χειμώνες μας έβρισκαν διασκορπισμένους

στους τόπους διαμονής μας,

τα καλοκαίρια πάντα σμίγαμε εκεί.

Εκεί ήταν η αφετηρία και ο προορισμός μας.

Και μ'ένα τρόπο μαγικό είχαμε ένα "δέσιμο",

σα να μην μας είχε χωρίσει κανένας χειμώνας...

Εκείνες οι γεμάτες ξενοιασιά στιγμές που ζήσαμε,

έχουν ριζώσει βαθιά στην καρδιά μου...

Και αν η μνήμη μου με τα χρόνια έχει ξεθωριάσει,

και δεν μπορεί να θυμηθεί με την σωστή σειρά ημερομηνίες και γεγονότα,

θυμάται ολοκάθαρα το χαμόγελο σου...

Πάντα χαμογελούσες θυμάμαι,

και αυτό δεν μπορεί να σβηστεί απ'την σκέψη μου

ακόμα και με την πάροδο των χρόνων.

Τούτο το ταξίδι το δίχως επιστροφή,

έγινε άδικα, νωρίς - πολύ νωρίς για σένα.

Καμιά λέξη δεν μπορεί να περιγράψει τον πόνο,

κάποια πράγματα μόνο τα νιώθει κανείς.

Η σκέψη μου στέρεψε, δεν ξέρω τι άλλο θα μπορούσα να γράψω.

Κουράγιο στους γονείς, στην σύζυγο, στα αδέρφια, σε όσους σ' αγάπησαν...

Καλό ταξίδι...

Θα μας λείψεις πολύ...

Και αν υπήρχε το κουμπί του χρόνου και πατώντας το γυρίζαμε τον χρόνο πίσω...

τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο αν έλειπε έστω και ένας...αν έλειπες εσύ Πανούλη...

(Με αγάπη Λένα Σωτηροπούλου)

ΤΟ ΙΔΙΩΜΑ ΤΩΝ ΑΝΤΙΧΑΣΙΩΝ

Το ιδίωμα των Αντιχασίων είναι ένα τυπικό βορειοελλαδίτικο ιδίωμα που μιλιέται στα Αντιχάσια όρη των Τρικάλων .Γλωσσολογικά είναι πολύ κοντά στα κοζανίτικα. Όπως όλα τα ιδιώματα της νεοελληνικής με τον καιρό έχει αλλοιωθεί από την επίσημη ελληνική ,τόσο στο λεξιλόγιο όσο και στη φωνολογία και κινδυνεύει με εξαφάνιση εξαιτίας της εσωτερικής μετανάστευσης του πληθυσμού,της τηλεόρασης και άλλων παραγόντων.

Βασικά χαρακτηριστικά,όπως και σε όλα τα βόρεια ιδιώματα,  είναι η στένωση του ε σε ι,η σίγαση του ι στο τέλος της λέξης,καθώς και η συγκοπή  φωνηέντων ή συλλαβών.Το ιδίωμα αυτό έχει και άλλες ιδιαιτερότητες που παρατηρούνται και σε άλλα βόρεια ιδιωμάτα ενώ σε κάποια άλλα όχι όπως:

•  η χρήση του θηλυκού άρθρου η για αρσενικά ονόματα:η Γιώργους,η Νίκους,η Γιάντς (ο Γιάννης)
• η γενική πληθυντικού σχηματίζεται περιφραστικά με τη λέξη 'από' .Ο σχηματισμός της γενικής μ'αυτό τον τρόπο ίσως είναι επιρροή από τα βλάχικα (αρμάνικα).
• τροπή του ο/ω σε ου

Στο λεξιλόγιο παρατηρούνται επιρροές από τα τουρκικά,τα βλάχικα,αλλά και τα αρχαία ελληνικά ,ενώ πιο σπάνια  από τα αρβανίτικα.

λεξιλόγιο 
η νουβουρός=η αυλή (αρχ)
η αρίτσιους=ο σκατζόχοιρος ,βλάχικο αρίτσι(ου)
η αρίδα=το πόδι ,ειδικά το μακρύ πόδι 
η μουσαφίρς=ο μουσαφίρης,ο επισκέπτης
η σίκς=ο μάγκας (ασίκης από τα τουρκικά)
Μερικά επίθετα προκαλούν και γέλιο μόνο στο άκουσμά τους:
η πουτσαράς,η πουτσαρίνα=καμία σχέση μ'αυτό που νομίζετε-ο μάγκας,η μάγκισσα ειρωνικά
τα νγκόρδα=ψόφησε π.χ. ένα έντομο (μάλλον αρβανίτικο)
του σκλί=το σκυλί
η γίδα=η κατσίκα
του γατί=η γάτα
του τραΐ=ο τράγος
του κριάρ(ι)=το κριάρι
του γουμάρ(ι)=ο γάϊδαρος
Ψόφσι του γουμάρ(ι)=ψόφησε ο γάϊδαρος
Λύκους! ή Λύκους να σι φάει=το λένε σε ένα ατίθασο ζώο
του φουκάλι=η σκούπα από κλαδιά θάμνου που σκουπίζουν το μαντρί
φουκαλίζου=σκουπίζω 
η μπατανία=η κουβέρτα (αλβανικό batanije =η κουβέρτα)
η βιλέντζα=η κουβέρτα
του καστραβέτσ(ι)=το αγγούρι (αλβανικό castravec)
Κάποιες λέξεις όπως 'του καστραβέτσ(ι)' δεν χρησιμοποιούνται και δεν είναι γνωστές από όλους.
ξαργού=επίτηδες 
αναδριμώνω=ξεσηκώνω
ταχιά=αύριο (βλάχικο ταχνά=πρωί)
τηρώ=κοιτώ
Τέ(ρ)α κεί!=Για κοίτα!Δηλώνει έκπληξη
γκανταλάω/ου=γαργαλάω -βλάχικο γκεντελίκ(ου)
γκουντρουγκλάω/ου=σκοντάφτω και πέφτω
μαγαρίζω/ου=μολύνω
μαγαρ(ι)σμένου=μολυσμένο
μπαταλιασμένου=αναθεματισμένο
ανάτσαλο=αποκρουστικό 
τσιουλίζω=κατανικώ
Θα σι τσιουλίσου!Του τσιούλτσα (π.χ. στο τάβλι,στη δηλωτή)! Τον κατανίκησα!
Μην του πιάντς του μαγαρ(ι)σμένου (του γατί) !=μην την πιάνεις τη γάτα,έχει αρρώστιες
του πιδί κι του κουρίτσ(ι)=το αγόρι και το κορίτσι
Το κορίτσι προφανώς δεν θεωρείται παιδί αλλά 'κουρίτσ(ι)'! 
ρα=χρησιμοποιείται όταν απευθυνόμαστε σε άνδρες
μα=χρησιμοποιείται όταν απευθυνόμαστε σε γυναίκες
Ιδώ ρα!Ιδώ μα!=Εδώ κοίτα,πρόσεχε τί λέω ή απλά 'εδώ'!
του αμπάρι=αποθήκη για σιτάρι κυρίως 
του καρδάρ(ι)=μεγάλο δοχείο που βάζουν  το γάλα κατά το άρμεγμα
γκιούμ(ι)=είδος δοχείου
η φούρκα=η διχάλα ,π.χ. σε ξύλο
η γκουρτσιά=αχλαδιά
η γνιέκα=η γυναίκα

κλίση του ουσιαστικού η γνιέκα
η γνιέκα,τς γνιέκας,τ γνιέκα,γνιέκα
οι γνιέκις,απ'τς/τζ γνιέκις,τς/τζ γνιέκις,γνιέκις

Πηγη. http://www.glossesweb.com/#

ΓΑΙΔΑΡΟΣ

Σύμφωνα με την βιβλιογραφία ο όνος ή κοινός γαϊδούρι, κατάγεται από την Αφρική. Οι αιγύπτιοι φαίνεται ότι το χρησιμοποιούσαν ως κατοικίδιο ζώο τουλάχιστον 3000 χρόνια π.Χ. Από εκεί μεταδόθηκε η χρήση του στους κατοίκους της Μεσοποταμίας, τους Σουμέριους, από αυτούς στην Ιωνία της Μικράς Ασίας και την Μινωική Κρήτη και από αυτήν στην Ελλάδα. Από τους Έλληνες αργότερα τον παρέλαβαν οι Ρωμαίοι.

Ο γάιδαρος σε σύγκριση με το άλογο έχει πολύ μεγάλη αντοχή στην κοπιώδη εργασία, στον καύσωνα, στις ασθένειες, στην πείνα και στην δίψα. Είναι εξαιρετικά λιτοδίαιτος, πολύ υπομονετικός και μακροβιότερος του αλόγου. Παρά την ολιγάρκειά του όσον αφορά τη διατροφή του, είναι απαιτητικός στο νερό, το οποίο πρέπει να είναι καθαρό, για να το πιει. Αρνείται συνήθως να πιει νερό και ακόμη μερικές φορές, όταν

 έχουν πιει από το ίδιο δοχείο άλλα ζώα ή ακόμη και όνοι.

σύμφωνα με ένα συνέδριο που έγινε στην Ύδρα από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, από τα 508.000 γαϊδούρια που υπήρχαν στην Ελλάδα το 1955, το 1995 καταγράφηκαν 95.000, το 2005 20.400 και το 2006 μόνο 18.173, εξ’ ου και η ειδοποίηση της Ε.Ε. ότι κινδυνεύει να γίνει είδος υπό εξαφάνιση.

Το 42,5% του συνολικού πληθυσμού βρίσκεται στην Πελοπόννησο, όπου υπάρχει και η μοναδική ελληνική φυλή, ο Αρκαδικός όνος που τον αναφέρουν ο Όμηρος και ο Ξενοφώντας

Ὁ Σάτυρος

Ὅλα γυμνὰ τριγύρω μας,
ὅλα γυμνὰ ἐδῶ πέρα,
κάμποι, βουνά, ἀκροούρανα,
ἀκράταγ᾿ εἶναι ἡ μέρα.
Διάφαν᾿ ἡ πλάση, ὁλάνοιχτα
τὰ ὁλόβατα παλάτια
τὸ φῶς χορτάστε, μάτια,
κιθάρες, τὸ ρυθμό.
Ἐδῶ εἶν᾿ ἀριὰ κι ἀταίριαστα
λεκκιάσματα τὰ δένδρα,
κρασὶ εἶν᾿ ὁ κόσμος ἄκρατο,
ἐδῶ εἶν᾿ ἡ γύμνια ἀφέντρα.
Ἐδῶ εἶν᾿ ὁ ἴσκιος ὄνειρο,
ἐδῶ χαράζει ἀκόμα
στῆς νύχτας τ᾿ ἀχνὸ στόμα
χαμόγελο ξανθό.

• Κωστης Παλαμας
•